Anh em có biết là nhóm máu, mồ hôi hay việc anh em thường xuyên uống bia, hay quần áo anh em mặc là một trong những yếu tố khiến anh em trở thành món mồi ngon cho loài muỗi không?

Mình nghĩ anh em nào cũng từng bị cảnh đi quán cafe mà có nhiều cây cối một chút, là mấy con muỗi nó hay vo ve bay xung quanh. Hoặc anh em đi cắm trại thường sẽ gặp tình trạng muỗi nó cứ nhắm mình mà chích thay vì đứa kế bên. Thật ra, theo ước tính thì khoảng 20% dân số thế giới có sự hấp dẫn đặc biệt với loài muỗi hơn phần còn lại. Điều này khiến họ thường xuyên trở thành “mục tiêu” yêu thích của loài côn trùng này. 

Trên thực tế, việc hiểu được được một số nguyên nhân khiến muỗi lựa chọn anh em thay vì người khác không chỉ giải thích hiện tượng thú vị mà còn có ý nghĩa lớn trong phòng chống dịch bệnh, bởi muỗi là vật trung gian truyền nhiều căn bệnh nguy hiểm như sốt rét, sốt xuất huyết, sốt vàng da, Zika và virus West Nile. Khi các biện pháp truyền thống như màn ngủ, thuốc xịt côn trùng đôi khi không còn hiệu quả, khoa học đang nỗ lực tìm hiểu sâu hơn để phát triển các giải pháp mới.

Một số yếu tố khiến muỗi thích anh em

Nhóm máu O rất được muỗi ưa thích

Yếu tố đầu tiên chính là nhóm máu. Các nghiên cứu cho thấy muỗi có xu hướng ưu tiên cắn người mang nhóm máu O, với tần suất gần gấp đôi so với người nhóm A, còn nhóm B nằm ở mức trung gian. Ngoài ra, khoảng 85% dân số tiết ra các tín hiệu hóa học qua da để “báo hiệu” nhóm máu của mình, và muỗi đặc biệt bị thu hút bởi những người có khả năng này, bất kể họ thuộc nhóm máu nào.

Không chỉ dừng lại ở nhóm máu, lượng carbon dioxide (CO₂) anh em thở ra từ phổi cũng là yếu tố quan trọng. Muỗi sử dụng cơ quan đặc biệt gọi là maxillary palp để phát hiện CO₂ từ khoảng cách lên đến 30 mét. Những người thở ra nhiều CO₂ hơn theo thời gian sẽ dễ trở thành “nam châm” hút muỗi, đặc biệt ở khoảng cách xa. Thông thường, những người này là người có mức trao đổi chất cao như người có hoạt động thể chất mạnh mẽ, có nhịp thở nhanh, sâu. 

Hay việc tập thể dục tiết ra mùi cơ thể, mồ hôi cũng là một yếu tố thu hút muỗi 

Khi đến gần hơn, mùi cơ thể và mồ hôi lại là “dấu hiệu” muỗi sử dụng để xác định con mồi. Ví dụ với việc tập thể dục, nó sẽ làm tăng nhiệt độ cơ thể và giải phóng nhiều acid lactic, ammonia cùng các hợp chất khác qua mồ hôi và tất cả những điều này đều hấp dẫn muỗi. Vì vậy, một người vừa vận động nặng, cơ thể nóng và đẫm mồ hôi sẽ là đối tượng toả sáng hơn hẳn trong “mắt” muỗi.

Cơ thể càng ấm sẽ càng hấp dẫn muỗi 

Ngoài ra, nhiệt độ cơ thể cũng là một yếu tố. Muỗi bị hấp dẫn bởi hơi ấm, và sử dụng nó để điều hướng tìm kiếm con người. Các nhà khoa học đã phát hiện ra “nhiệt kế phân tử” trong râu muỗi giúp chúng phát hiện nhiệt. Khi tắt chức năng của cảm biến này, muỗi giảm khả năng tìm người theo hơi ấm. Điều này mở ra tiềm năng cho các loại thuốc chống muỗi mới. Tuy nhiên, muỗi vẫn có thể dùng các tín hiệu khác nên phương pháp này chưa phải giải pháp triệt để.

Một số loại vi khuẩn trên da hất dẫn muỗi khi nó tạo ra axit lactic 

Một yếu tố thú vị khác là vi khuẩn trên da. Nghiên cứu cho khi trên da có số lượng lớn vài loại vi khuẩn nhất định như Staphylococcus với khả năng sản xuất ra axit lactic hay Corynebacterium minutissimum, muỗi càng bị thu hút. Ngược lại, nếu có nhiều loại vi khuẩn đa dạng, người đó lại lại kém hấp dẫn hơn. với muỗi. Đây có thể là lý do muỗi thường nhắm đến mắt cá chân và bàn chân, nơi vốn tập trung nhiều vi khuẩn sinh mùi.

Bên cạnh đó, một khám phá gần đây đến từ Đại học Yale đã hé lộ vai trò của hợp chất trong mồ hôi đối với hành vi cắn của muỗi. Theo nghiên cứu này, một số hợp chất khiến muỗi “hăng hái” hơn, trong khi các hợp chất đắng lại ức chế hành vi này. Đặc biệt, khi các amino acid và muối, vốn cùng tồn tại trên da người, kết hợp với nhau, muỗi sẽ càng cắn “nhiệt tình” hơn. Ngoài ra, khi thử nghiệm nhiều mẫu mồ hôi lấy từ những người khác nhau, muỗi đã thể hiện sự ưu tiên rõ ràng với một số mẫu mồ hôi hơn những mẫu khác. Điều này cho thấy muỗi không cắn mọi người đều nhau vì chúng có sự ưu tiên với mồ hôi của một số người nhất định. Sự ưu tiên này liên quan đến thành phần hóa học đặc trưng của mồ hôi mỗi người, qua đó cho thấy một số anh em tự nhiên “hấp dẫn” hoặc “ngon miệng” hơn đối với muỗi.

Hay việc uống bia cũng khiến anh em trở nên ngon hơn với muỗi 

Không chỉ mồ hôi, rượu bia cũng là “lời mời” hấp dẫn muỗi. Một nghiên cứu phát hiện chỉ cần uống một lít bia cũng làm tăng số lần muỗi đáp xuống. Điều đáng chú ý là tác động này không liên quan đến việc tăng CO₂ hay nhiệt độ cơ thể, khiến lý do muỗi “khoái” người uống bia vẫn còn là một bí ẩn. Ngoài ra, phụ nữ mang thai cũng nằm trong nhóm “ưu tiên” của muỗi. Các nghiên cứu cho thấy phụ nữ mang thai bị muỗi cắn nhiều gấp đôi so với phụ nữ không mang thai. Một phần nguyên nhân là vì họ thở ra nhiều CO₂ hơn (khoảng 21%) và nhiệt độ vùng bụng cao hơn khoảng 0,7°C – hai yếu tố làm muỗi dễ phát hiện hơn.

Và màu sắc quần áo như màu đỏ, đen rất hấp dẫn muỗi

Ngoài ra, màu sắc quần áo cũng tác động đến khả năng muỗi phát hiện con người. Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy muỗi sử dụng cả thị giác lẫn khứu giác để tìm người. Việc anh em mặc đồ màu đen, đỏ, cam, hoặc xanh lơ, vốn là những màu có bước sóng ánh sáng dài sẽ khiến anh em nổi bật hơn trong mắt con muỗi. Ngược lại, các màu xanh lá, tím, xanh dương hoặc trắng lại ít hấp dẫn muỗi hơn.

Cuối cùng, gen di truyền cũng góp phần quan trọng. Một số mùi cơ thể mà muỗi phát hiện có nền tảng di truyền, ảnh hưởng đến mức độ bạn bị cắn nhiều hay ít. Trong một nghiên cứu, muỗi cho thấy xu hướng nhất quán trong việc chọn người dù trong điều kiện môi trường tự nhiên, khi có nhiều mùi hương, CO₂ và nhiệt độ cạnh tranh. Điều này khẳng định sự phức tạp của cơ chế muỗi tìm người.

Hướng đi tương lai: tìm kiếm hợp chất chống muỗi tự nhiên

Dựa trên những người hiếm khi bị muỗi cắn, các nhà khoa học hy vọng sẽ phát triển được các phương pháp chống muỗi thế hệ mới. Từ thuốc uống giúp tăng sản xuất chất đuổi muỗi tự nhiên trên da, đến các sản phẩm vi khuẩn có khả năng chống muỗi kéo dài nhiều tuần, những đổi mới này có thể mang lại giải pháp bền vững. Trong tương lai, ngay cả một người thuộc nhóm máu O, đang mang thai, mặc áo đỏ và vừa tập thể dục xong cũng có thể tránh xa được những vết cắn ngứa ngáy.