Về việc lí do vì sao mình lại sử dụng từ “nhảm” trong việc đào tạo, hay dạy cho trẻ em “tư duy lãnh đạo” đã thể hiện việc con người chúng ta, cụ thể hơn là những người phụ huynh dường như dù đã cố tránh né, nhưng vẫn bị cuốn vào vòng xoay mang tên “thành tích”.

Có thể có nhiều anh em sẽ nói việc định hướng một đứa trẻ cho nó tốt hơn là việc đúng, thì có gì là sai đâu? Mình sẽ chỉ đồng ý cho việc giúp cho trẻ thành người tốt hơn, biết đúng sai. Còn việc định hướng làm lãnh đạo thì không hoàn toàn đồng ý.

Anh em có để ý là, thực trạng mà dạo này mình thấy nhan nhản khắp nơi, từ mạng xã hội, hội thảo phụ huynh, đến mấy cái quảng cáo tràn lan: “Giúp con bạn có tư duy lãnh đạo”, “Định hướng cho trẻ trở thành những lãnh đạo tương lai”. Nghe thì hay ho, cao cả, ai mà chẳng muốn con mình lớn lên làm người dẫn đầu, đúng không?

Nhưng càng nghĩ, mình càng thấy có gì đó sai sai, và mình muốn đào sâu một chút, kèm theo vài dẫn chứng cụ thể để anh em cùng ngẫm.

1. Lãnh đạo – cái mác đẹp nhưng không phải ai cũng cần

Thực tế thì xã hội đâu phải lúc nào cũng cần toàn lãnh đạo. Theo một báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 2023, chỉ khoảng 10-15% lực lượng lao động toàn cầu đảm nhận vai trò quản lý hoặc lãnh đạo, còn lại là những người làm công việc chuyên môn, kỹ thuật, hoặc vận hành.

Một đội bóng mà ai cũng muốn làm đội trưởng thì ai đá bóng? Một công ty mà ai cũng muốn làm sếp thì ai làm việc? Lãnh đạo là một vai trò, một kỹ năng, nhưng nó không phải đích đến duy nhất hay cao nhất của mọi con người.

Nếu ai cũng là đội trưởng, thì ai sẽ thực hiện những chỉ đạo và nghe theo?

Vậy mà giờ đây, cái tư duy “phải làm lãnh đạo” đang bị thổi phồng lên như thể đó là con đường duy nhất để thành công.

Ví dụ, ở Việt Nam, theo thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2022, có đến hơn 60% phụ huynh khi được khảo sát cho rằng họ muốn con mình sau này làm “người lãnh đạo” trong lĩnh vực nào đó.

Nhưng thực tế, thị trường lao động lại đang thiếu hụt trầm trọng những người thợ lành nghề – như kỹ sư cơ khí, thợ điện, hay thậm chí là nông dân công nghệ cao. Điều này cho thấy cái định hướng “lãnh đạo” đang đi lệch khỏi nhu cầu thực tế.

2. Áp lực vô hình từ những lời quảng cáo hoa mỹ

Mấy cái quảng cáo kiểu “tư duy lãnh đạo” này nó đánh đúng vào tâm lý của phụ huynh – ai chẳng muốn con mình hơn người, ai chẳng sợ con mình bị tụt lại phía sau. Nhưng anh em có để ý không, đằng sau những lời lẽ hoa mỹ đó là cả một ngành công nghiệp kiếm tiền.

Theo một nghiên cứu của Statista năm 2024, thị trường giáo dục kỹ năng mềm toàn cầu, bao gồm các khóa học “lãnh đạo cho trẻ em”, đã đạt giá trị hơn 50 tỷ USD, trong đó khu vực châu Á – Thái Bình Dương chiếm gần 30%.

Mảnh đất từ các lớp “lãnh đạo” cho trẻ vẫn màu mỡ vì đánh trúng tâm lý của phụ huynh

Riêng ở Việt Nam, các trung tâm đào tạo kỹ năng sống mọc lên như nấm, với học phí trung bình từ 5-15 triệu đồng/khóa, nhắm vào phụ huynh trung lưu.

Mình từng thấy một ví dụ cụ thể: một trung tâm nổi tiếng ở TP.HCM quảng cáo khóa học “Lãnh đạo nhí” cho trẻ 6-12 tuổi, giá 12 triệu đồng/8 buổi. Nội dung thì toàn mấy thứ như “xây dựng tầm nhìn”, “kỹ năng thuyết trình” – nghe thì oai, nhưng anh em nghĩ sao?

Một đứa trẻ 8 tuổi cần biết làm sao để “dẫn dắt đội nhóm” hay là cần biết cách tự chăm sóc bản thân, phân biệt đúng sai trước đã?

3. Điều xã hội thực sự cần: những người làm tốt việc của mình

Mình không phản đối việc dạy trẻ kỹ năng sống hay định hướng tương lai. Nhưng thay vì cứ nhắm vào cái đích “lãnh đạo” xa vời, sao không tập trung vào việc đào tạo tụi nhỏ thành những người làm tốt công việc của mình?

Anh em nhìn Nhật Bản mà xem. Theo báo cáo của OECD năm 2023, Nhật Bản có tỷ lệ lao động lành nghề trong các ngành công nghiệp chế tạo cao gấp đôi so với trung bình các nước phát triển khác. Hệ thống giáo dục nghề của họ, gọi là shokugyo kunren, tập trung đào tạo những người thợ bậc cao từ sớm, thay vì ép ai cũng phải làm “lãnh đạo”. Kết quả?

Nhật Bản rất coi trọng giáo dục cho trẻ và họ hoàn toàn biết được phải làm gì để có được những mầm non tương lai chất lượng cho đất nước

Những sản phẩm “Made in Japan” như xe Toyota, máy ảnh Canon – toàn thế giới công nhận về chất lượng, nhờ bàn tay của những người thợ giỏi, chứ không phải nhờ một đội ngũ toàn sếp.

Rồi Phần Lan nữa, một nước nổi tiếng với hệ thống giáo dục hàng đầu thế giới.

Theo báo cáo PISA 2022, học sinh Phần Lan không chỉ giỏi toán, đọc hiểu, mà còn được dạy để trở thành những công dân trách nhiệm, biết làm việc nhóm và tôn trọng công việc của người khác. Giáo dục ở đây không nhồi nhét khái niệm “lãnh đạo” mà tập trung vào việc phát triển cá nhân toàn diện.

Kết quả là Phần Lan có tỷ lệ thất nghiệp thấp (dưới 7% theo Eurostat 2024) và một lực lượng lao động đa dạng, từ kỹ sư, thợ thủ công, đến nghệ sĩ – ai cũng có chỗ đứng.

Trong khi đó, ở ta, theo Tổng cục Thống kê Việt Nam năm 2023, có đến 70% sinh viên tốt nghiệp đại học muốn làm việc văn phòng hoặc quản lý, trong khi các ngành nghề kỹ thuật, sản xuất chỉ thu hút chưa tới 20%.

Thực trạng lao động “chê” chân tay vẫn còn xuất hiện rất nhiều hiện nay

Cái khoảng cách này nó nói lên điều gì? Là tụi mình đang chạy theo cái mác, mà quên mất giá trị của những người làm tốt việc của mình.

4. Dạy trẻ đúng sai – nền tảng bị lãng quên

Cái mình thấy thiếu nhất trong cái trào lưu “tư duy lãnh đạo” này là việc dạy bọn trẻ phân biệt đúng sai, sống có đạo đức. Một khảo sát của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) năm 2021 cho thấy, ở nhiều nước đang phát triển, bao gồm Việt Nam, chỉ khoảng 40% trẻ em dưới 15 tuổi được dạy kỹ năng ra quyết định dựa trên đạo đức một cách bài bản.

Lãnh đạo mà không có nền tảng đạo đức thì thành cái gì?Thành những kẻ quyền lực nhưng ích kỷ, tham lam – mà anh em thấy nhan nhản trên báo rồi đấy, từ các vụ tham nhũng đến bê bối doanh nghiệp.

Mình nghĩ, thay vì nhồi nhét tụi nhỏ phải “dẫn đầu”, hãy dạy tụi nó biết tôn trọng người khác, biết chịu trách nhiệm với hành động của mình, biết khi nào nên nói “không”. Một đứa trẻ hiểu đúng sai, sống tử tế, lớn lên sẽ tự tìm được chỗ đứng của nó – dù là lãnh đạo hay không.

5. Đừng để con trẻ thành “sản phẩm” của quảng cáo

Nói thật với anh em, mình thấy những “trường lớp” này xuất hiện, do nó quá nhiều tính cách người Châu Á, đặc biệt là Việt Nam mình, nó đang biến bọn trẻ thành một thứ “sản phẩm” để phụ huynh khoe khoang, để mấy trung tâm đào tạo kiếm lời.

Mình không muốn con mình lớn lên chỉ để chạy theo cái mác “lãnh đạo” mà quên mất nó là ai, nó thích gì, nó giỏi gì. Mình muốn nó làm một người tử tế, làm tốt việc nó chọn, và sống một cuộc đời nó thấy vui – giống như cách Nhật Bản hay Phần Lan đang làm với thế hệ trẻ của họ.