Để mình kể anh em nghe về một người, một người từng rất bình thường, nhưng đã dám đặt câu hỏi và trả giá bằng những cơn bão chỉ trích: Galileo Galilei. Hồi thế kỷ 16, Galileo chỉ là một ông thầy dạy toán ở Ý, chẳng ai để ý.

Nhưng rồi ông bắt đầu tự hỏi: “Nếu Trái Đất không phải trung tâm vũ trụ, mà nó quay quanh Mặt Trời thì sao?”. Nghe thì bình thường với chúng ta bây giờ, nhưng hồi đó, ý tưởng này như một quả bom. Giáo hội Công giáo, vốn tin rằng Trái Đất là trung tâm theo Kinh Thánh, gọi ông là “kẻ dị giáo”. Ông bị xét xử, bị quản thúc tại gia, bị cấm viết lách.

Cả thế giới quay lưng với ông, coi ông như một kẻ điên rồ dám thách thức cái “chính thống”. Nhưng chính những mũi giáo công kích ấy đã chứng minh giá trị của Galileo. Ông không chỉ đặt câu hỏi; ông dám đối đầu với cả một hệ thống tư tưởng đã ăn sâu hàng thế kỷ. Kết quả? Ý tưởng của ông mở ra một cuộc cách mạng khoa học, đặt nền móng cho thiên văn học hiện đại.

Nếu Galileo không bị ghét, không bị chỉ trích, liệu ông có trở thành một trong những bộ óc vĩ đại nhất lịch sử? Chắc chắn không. Anh em à, khi mình dám đặt câu hỏi về những thứ mà mọi người coi là “đúng đắn” – như cách công ty mình vận hành, cách xã hội nhìn nhận một vấn đề, hay cách gia đình mình giữ những truyền thống cũ – mình cũng đang đi trên con đường của Galileo. Những lời chỉ trích không phải là thất bại; chúng là bằng chứng mình đang chạm đến một sự thật mà thế giới chưa sẵn sàng đón nhận.

Bị ghét rèn mình thành kim cương

Khi anh em dám nói lên những câu hỏi “đụng chạm”, không chỉ người khác công kích mình, mà đôi khi chính mình cũng tự nghi ngờ: “Liệu mình có sai không? Liệu mình có đang đi quá xa không?”. Nhưng chính những khoảnh khắc ấy lại là lò rèn cho tư duy và bản lĩnh của mình. Mỗi lời mỉa mai, mỗi ánh mắt nghi ngờ, là một nhát búa giúp mình mạnh mẽ hơn.

Martin Luther King Jr., nhà lãnh đạo dân quyền Mỹ thế kỷ 20. Hồi đầu, ông chỉ là một mục sư bình thường ở Montgomery, Alabama, sống cuộc đời yên bình trong cộng đồng da đen. Nhưng khi ông bắt đầu viết bài và diễn thuyết, đặt câu hỏi về sự bất công của phân biệt chủng tộc – “Tại sao da màu lại phải ngồi sau xe buýt? Tại sao chúng ta không có quyền bình đẳng?” – ông trở thành cái gai trong mắt cả chính quyền lẫn một số người da trắng quen với trật tự cũ. Người ta gọi ông là “kẻ kích động”, “nguy hiểm cho xã hội”. Ông bị bắt, bị đe dọa, bị xã hội thời bấy giờ xa lánh, thậm chí bị ám sát.
Nhưng mỗi lần bị công kích, Martin Luther King lại tự hỏi: “Mình làm thế này có đáng không?”. Và câu trả lời của ông là tiếp tục diễn thuyết, tiếp tục đấu tranh, dù biết cái giá phải trả là tự do, thậm chí là mạng sống. Chính sự ghét bỏ ấy đã rèn ông thành một biểu tượng của công bằng xã hội và tư duy phản biện.

Khi mình dám đặt câu hỏi – như “Tại sao công việc này cứ lặp đi lặp lại nhàm chán?”, hay “Tại sao chúng ta không thử một cách làm mới?” – và nhận về những lời chê bai, hãy nghĩ đến Martin Luther King. Những mũi giáo đó không phải để hạ gục mình; chúng là ngọn lửa giúp mình trở nên sắc bén, mạnh mẽ, và kiên định hơn.

Bị ghét giúp mình tìm ra người đồng hành thật sự

Khi anh em dám công khai những ý tưởng mới, dám thách thức cái “chính thống”, anh em sẽ thấy không phải ai cũng đứng về phía mình. Một số người sẽ quay lưng, một số sẽ cười nhạo, nhưng cũng sẽ có những người lặng lẽ bước đến, nắm tay mình và nói: “Mình hiểu, mình tin bạn”.

Đó là những người bạn thực sự, những người thấy giá trị trong câu hỏi của anh em. Mình nhớ đến Charlie Kirk, chàng trai Mỹ từng bắt đầu như một nhà hoạt động trẻ bình thường, sáng lập Turning Point USA để thúc đẩy quan điểm bảo thủ ở giới trẻ.

Anh ấy bị ghét bởi hàng tá người, đặc biệt từ phe tự do, bị gọi là "kẻ cực đoan", "kẻ phân biệt chủng tộc", thậm chí sau cái chết bi thảm của anh ấy gần đây, một số người còn bị sa thải vì bình luận tiêu cực trên mạng xã hội.

Nhưng chính sự ghét bỏ ấy đã giúp Charlie Kirk xây dựng một cộng đồng người ủng hộ trung thành: hàng ngàn bạn trẻ bảo thủ tham gia các sự kiện của anh ấy, coi anh ấy như biểu tượng, và thậm chí sau khi anh ấy qua đời, họ vẫn tiếp tục sứ mệnh của anh ấy. Nếu Charlie Kirk không bị ghét, anh ấy có lẽ vẫn chỉ là một chàng trai vô danh.

Nhưng những mũi giáo công kích đã biến anh ấy thành ngọn lửa thu hút những người cùng chí hướng thực sự. Anh em cũng vậy, khi dám đặt câu hỏi mới – như về một bất công trong công ty, hay một truyền thống lạc hậu trong cộng đồng – anh em sẽ thấy ai là người thực sự ở lại bên mình. Họ là những viên ngọc quý, và sự ghét bỏ chính là cái sàng lọc giúp anh em tìm ra họ.

Sống chung với sự ghét bỏ thế nào?

Mình biết anh em sẽ nghĩ: “Bị ghét thì bực lắm, làm sao mà vui nổi?”. Đúng vậy, chẳng ai thích bị chỉ trích, bị hiểu lầm, hay bị cô lập cả. Nhưng đây là bí kíp: anh em không cần phải yêu sự ghét bỏ, chỉ cần học cách sống chung với nó. Hãy coi nó như một ông chú khó tính, lúc nào cũng càm ràm nhưng đôi khi nói đúng.

Khi ai đó công kích anh em, hãy dừng lại, hít một hơi thật sâu, và tự hỏi: “Có gì ở đây mình học được không?”. Đôi khi, trong những lời cay nghiệt nhất, sẽ có một mẩu sự thật nhỏ xíu giúp anh em tốt hơn. Còn nếu đó chỉ là sự ghen ghét vô lý? Thì cứ mỉm cười và bước tiếp. Như câu nói nổi tiếng: “Người ta ném đá vào bạn, hãy dùng chúng để xây lâu đài.”

Kết

“Không ai lại đi ghét một người tầm thường bao giờ cả”