Trong hàng ngàn năm qua, các công trình của người La Mã cổ đại: từ cầu dẫn nước, nhà tắm công cộng cho đến tàn tích ở Pompeii, vẫn đứng vững trước thời gian, trong khi thực tế phũ phàng là bê tông hiện đại đôi khi chỉ bền được vài chục năm. Bí mật nằm ở chính cách người La Mã trộn bê tông. Mới đây, các nhà nghiên cứu đã tìm ra lời giải: người La Mã không tạo vữa theo công thức “vôi + nước” như chúng ta, mà họ trộn vôi sống trực tiếp với tro núi lửa trước, rồi mới thêm nước sau.

Phản ứng giữa vôi sống và nước tạo ra nhiệt rất cao, làm hình thành những hạt vôi nhỏ còn sót lại bên trong khối bê tông. Chính những “hạt vôi chưa phản ứng hết” này đã giúp bê tông La Mã có khả năng “tự chữa lành” khi nứt. Khi có vết nứt xuất hiện và nước ngấm vào, các hạt vôi này tiếp tục phản ứng, tạo thành các tinh thể canxi mới lấp đầy khe hở, phục hồi cấu trúc gần như nguyên vẹn. Nhờ vậy, vật liệu này có thể tự vá lại theo thời gian mà không cần sửa chữa thủ công.

Phát hiện được thực hiện tại Pompeii, nơi các nhà khảo cổ tìm thấy vật liệu bê tông chưa kịp trộn hoàn chỉnh, vốn là một “khoảnh khắc bị đóng băng” từ năm 79 sau Công nguyên. Điều này giúp họ quan sát được quy trình pha chế nguyên bản của người La Mã. Ngày nay, các kỹ sư hiện đại đang nghiên cứu để tái tạo cơ chế này, với mục tiêu tạo ra những loại bê tông xanh và bền vững hơn, có thể tự phục hồi và kéo dài tuổi thọ công trình trong tương lai.